پارێزەر

دانەر عبدالغفار عزیز

 

سێكۆلاریزم بەتەنها جیاكردنەوەی دەولەت نییە لەئایین، بەڵكو جیاكردنەوەو بیناكردنەوەی دەوڵەتە دوور لەهەموو ئایدۆلۆژیایەك كە ببێتە نمایندەی خوار و خێچی واقیع لەسەر بنەمای یەكسانی و لێبوردەیی,

واتە هاونیشتمانیان لەسەر بنەمای هاونیشتمان بوونیان مامەڵەیان لەگەل دەكرێت‌و لە ڕەفتاردا ئازادانە هەڵسوكەوت دەكەن و بێ پەرواو سانسۆر بیردەكەنەوە. بەو مانایەی باوەڕبوون بەئایدۆلۆژیایێكی دیاریكراو مەرجی هاولاتیبوون نیە, نابێتە پێوەرێك بۆ هەڵسەنگاندنی تاكەكان‌و سنوردانان بۆ بژاردەكانیان. ناتوانین خۆمان  لەو  راستیە بەدوور بگرین كە كۆی ئایدۆلۆژیاكان بەرهەمی شوێنكاتێك‌و وەڵام دەرەوەی ئەوپرسانەیە كەلەشوێنكاتێكی سنوردارو دیاریكراو خۆیان خستۆتە بەر ڕۆشنایی‌و زۆرینە لەبارەی ئەو پرسە خۆیان مژولكردووەو بە پرسی ڕۆشەڤیان زانیووە, بە كێشە هەستیار و هەرە كاریگەری كۆمەلگە حسێبیانكردووە, ئەمە یاسایێكی گشتگیرەو هیچ ئایدلۆژیایێك سەرمەدی نیە, لە ئەشكەوتێكەوە هەڵناقولێ, لە پێدەشتەوە چڕۆ ناكا, بەرهەمی ئەقلی سنورداری مرۆڤە. 

ئایدۆلۆژیا بۆ هەمیشە كاریگەری دووسەرەی لەسەرمرۆڤ و كۆمەلگە لە كاتێكی دیاریكراو دا بەجێهێشتووە, لەسەرێكەوە ئایدۆلۆژیا بووە بەو پەتەی كەمرۆڤ خۆی پێ‌ هەڵواسیوەو لە بێ‌  هیوایی‌و سنورداری خۆی ڕاستییەكی لێ داتاشیوە، وەك راستییەكی باڵاو ڕەها مانیفێستی كردووەو بەو وەهمانەی كە خۆی ئەندێشمەندیان بووە خۆی خەریك كردووە, بەسەرەكەی ترەوە ئایدۆلۆژیا مۆتەكەیەك بووەو هەمیشە بە هوتافی باق‌و بریقەدار تاك‌و كۆمەلگایی چەوساندۆتەوەو زەلیلی كردووە, نۆرمی چەقبەستوویی پەرەپێداوە, مرۆڤ وەك چۆن جاران قوربانی پێشكەش بە بت‌و پەرستگا‌و خوداكان دەكرد, لە ئێستا دا لەم ئایدۆلۆژیایانە (ئایین, نەتەوە, نیشتیمان, كۆمۆنیزم ...هتد) سەر لە نوێ قورەكە دەشێلێتەوەو لاعوزاییەكی تر دەتاشێ, بناغەی چەندان پەرستگای تر ڕۆدەنێن, دیسانەوە قوربانی پێشكەش بەم خودایانە دەكا. بەڵام ئەگەر لەسەردەمانی پێشوو مرۆڤ تەنیا لە خێرو بەرەكەتی كارەكەی‌و ئەو بەرهەمەی كە چاندووییەتی‌و ئارەقی بۆ ڕشتووە پێشكەشی پەرستگاكانی كردووە (لە هەندێك نمونەدا هەبووە خودی مرۆڤ كراوەتە قوربانی, بەڵام نایاب و كەم و ئاوارتە بووە), ئەوا لە ئێستادا خودی مرۆڤەكان خۆیان دەكەن بە قوربانی, دەریایەك لە خوێن دەرێژن و بە ملیۆنان خواست و هیوا و ئاوات و حەز و خولیا و خەون دەنێنە گۆرەوە, وەك مۆمێك فوو پێدا دەكەن‌و خامۆشی دەكەن.

مۆدێرنە وەك زادەی سێكیۆلاریزم و دەوڵەت مەداری لە وەهمی ئایدۆلۆژیا‌و لەكۆت‌و بەندو میتاگوتارەكانی ئازادكردووە، بووە هەنگاوی یەكەمی دووبارە بنیاتنانەوەی دەوڵەت و داتاشینی دەوڵەت و یاساكانی لە ئایدۆلۆژیا, یاسا كۆمەلگە ڕێكدەخاو دەبێتە داڕێژەری پەیوەندی تاكەكانی, كاتێك یاساكان بەدووردەگیرێن لەئایدۆلۆژیا تەنانەت ئەگەر پیرۆز كراویش بن, دەبێتە باشترین رێكخەری ژیانی كۆمەلگەو وەك ئایدیالێك خۆی مانبفێست دەكات، بەپێچەوانەوە ئەو كاتەی كەیاساكان بارگاوی دەكرێن بەئایدۆلۆژیاو وەهمەباوەكانی میتۆلۆژیا، ئەوا جێبەجێكردنی یاسا لەسەر ویست و موعتەقداتی كەسی جێبەجێكار دەوەستێت. زۆرجار یاساكان جێبەجێ ناكرێن بەو بیانوەی كەدژەباون پێچەوانەی ئایدۆلۆژیایێكی پیرۆزكراون، رۆژهەلات كە زادەی بێشوماری ئایدۆلۆژیاو وەهم و خورافاتی جۆربەجۆرە ئێمەمانانیش لەمە بەدەرنین و یاساكانمان كاریگەری ئایۆلۆژیای لەسەرە, نۆرمە ئایدۆلۆژیەكان پراوەدەكرێن بەجۆرێك یاساكانمان توانای وەلامدانەوەی ویست و ئارەزوو هەمیشە خۆنوێكەرەوەكانی مرۆڤی ئەم سەردەمەی نیە و بێ‌ رێزی بە مرۆڤ دەكات. كۆمەڵێك یاسای ترانسندتالی دەرەمێژوون‌و هەمیشە خەون بەكۆمارێكی ئایدیالی دەبینن هاوچەشنی كۆمارەكەی ئەفلاتوون، بۆیە گەرەكە دووبارە تێبفكرین و تێهەلچینەوە و یاساكانمان دووبارە دابڕێژینەوە بەجۆرێك بەرسڤی بۆ پرسە لەبن نەهاتووەكانی ئەم سەردەمە هەبێت و یاسا دابتراشرێت لەهەمو ئایدۆلۆژیا و وەهمێك.